تحلیل روان‌شناسی قصیدۀ الخطیئة اثر سید قطب بر اساس نظریۀ شخصیت فروید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه عربی دانشگاه ایلام

10.52547/alr.2022.1331.1066

چکیده

نقد روان‌شناسی از شیوه‌های نقد ادبی جدید است که فروید با طرح نظریۀ ساختار سه‌گانۀ شخصیت آن را انسجام بیشتری بخشید. در دیدگاه دینی نیز نفس انسان به سه مرتبۀ نفس مطمئنه، لوامه و اماره تقسیم شده است که به نظریۀ فروید بسیار شبیه است. سید قطب به عنوان یکی از متفکران اسلامی جایگاه والایی در ادبیّات عربی دارد و شاعری توانایی است و اشعار نغزی همچون قصیدۀ الخطیئة را سروده است. این جستار تلاش می‌کند با رویکردی تلفیقی از دو نظریۀ شخصیت فروید و نظریۀ دینی مراتب نفس به تحلیل روان‌شناسی این قصیده بپردازد. بر اساس نتایج پژوهش سید قطب با دیدگاهی روان‌شناسانه هدفی تعلیمی را دنبال می‌کند و می‌خواهد به انسان یک الگوی مناسب اخلاقی و اجتماعی ارائه دهد. او درگیری و کشمکش میان سطوح سه‌گانۀ شخصیت یعنی نهاد، خود و فراخود را به تصویر کشیده و نشان داده که چگونه نهاد علیه خود و فراخود انسان شورش می‌کند و برتری می‌یابد. این درگیری میان سطوح سه‌گانۀ شخصیت، مانند نبرد میان مراتب سه‌گانۀ نفس یعنی اماره، مطمئنه و لوامه است که در این قصیده نیز نمود می‌یابد و نفس اماره انسان بر نفس مطمئنه و لوامه چیرگی می‌یابد و بُعد حیوانی انسان را بر بُعد اخلاقی برتری می‌دهد.

کلیدواژه‌ها